דבר המערכת / גליון שני

כנס ההשקה של כתב העת נערך ב-21.6.21, בעוד קולות ורעשי אירועי מאי בישראל ובפלסטין וההתקפה האחרונה של ישראל על עזה עדיין מהדהדים מכל עבר. חלק מהמאמרים בגיליון מבוססים על הרצאות שניתנו בכנס ומנכיחים את אותה תקופה מטלטלת, מזכירים לנו את מה שאנו אולי ממהרים.ות לשכוח במציאות החיים במרחב גיאוגרפי שבו אירועי חירום ואירועי אלימות רודפים זה את – כמו מנסים להרחיק מתוך שהנפש מבקשת מעט מנוחה.

לפניכן קולות ועדויות מאותם ימים מרחובות חיפה ויפו, מהמרחב הציבורי ומתוך הקליניקה:

מונא כרכבי-סלאמה, במאמרה- "הקיר שהופל: תיאור מקרה - מטפלת פלסטינית מטופלת פלסטינית / חיפה, מאי 21" נותנת לקולות ההפגנות הסוערות מתחת לחלון הקליניקה לחדור את הקירות. כרכבי- סאלמה מתארת טיפול במטופלת פלסטינית תושבת מדינת ישראל בחיפה, באותם ימי מאי, וכיצד קולות ההפגנות שזעזעו את קירות הקליניקה חוללו טלטלה גם בנפשה של המטופלת ובמטריקס הזהויות שלה. תוך שהיא נשענת על תאוריה בדבר חשיבות כינון הזהות לבריאות הנפשית, היא משתפת במסע שעברה בדרך לגיבוש זהותה כפלסטינית תושבת ישראל, ובוחנת את יחסי ההעברה וההעברה נגדית ואת יחסי הכוח בינה לבין המטופלת.

ובעת שרחובות הערים המעורבות בישראל סערו, הגבול עם עזה בער אף הוא. חנאן אבו-באשיר במאמרה- "The changing meanings of the Israeli occupation to different generations of Palestinians", מביאה בפנינו עדות מעזה, היכן שלנפש אין את הפריבילגיה אף לא למנוחה קצרה. במאמרה היא מנתחת את הטרנספורמציה של חווית הכיבוש לאורך הדורות ואת המחירים הנפשיים הכבדים שבני עמה משלמים.

פנון ממשיך להעניק לנו דרכים לחשוב את המציאות האלימה והמסוכסכת באזורנו. וכך, אסתר רפפורט, במאמרה- "פרנץ פנון בישראל-פלסטין 2021", לוקחת אותנו דרך מחוזות התיאוריה הנוקבת של פנון והמשגותיו אודות קולוניאליזם והתנגדות, אל המציאות המורכבת בישראל-פלסטין בתוך חדר הטיפול ומחוצה לו בשאלות על שימוש באובייקט, עליונות לבנה וטיפול "פנוני".

במאמרים הנוספים בגיליון, הכותבות חוקרות את המפגש בין ישראלים לפלסטינים בצל יחסי הכובש נכבש- בתיאוריה, בקבוצות דיאלוגיות ומתוך החיים עצמם בישראל ובפלסטין:

ג'סיקה בנג'מין במאמרה- "Is acknowledgment (recognition) a useful perspective for psychosocial activists?" , עושה רפלקסיה על המציאות הפוליטית ועל המאבקים הפוליטיים באזורנו, בעזרת המושגים התיאורטיים הידועים שלה, כולל השלמתיות (complementarity), עושה או מי שעושים לו (doer or done to), השלישי ושלישיות thirdness)) והכרה הדדית. לטענתה, ישנן שתי סיבות עיקריות שבגללן חשוב שיהודים ישראלים יצאו מהעמדה הקורבנית ויצטרפו למאבק הפרו פלסטיני: אחת, שעבור האנשים המשתייכים לקבוצה הכובשת, נקיטת עמדה פוליטית ברורה מאפשרת יציאה מהדיסוציאציה והתמודדות מיטיבה עם טראומה מוסרית. הסיבה השנייה היא החשיבות של "התמסרות להכרחי", בה היא רואה מקבילה פחות רודפנית של עיקרון המציאות של פרויד.

שאר המאמרים עוסקים כל אחד מזווית ומפרספקטיבה מעט שונה, במושג הסולידריות - מה נדרש ממי שרוצה לחרוג מעמדת הפריבילגיות ולהתייצב לצד המדוכא.ת.

אירה קונטורובסקי, במאמרה- "עדות מיפו (מאי 2021): מחשבות על סולידריות, אחריות והתנגדות", משתפת בתחושות ומחשבות על רקע ההתרחשויות בתוך יאפא-יפו במהלך מאי האחרון. בין האלימות ברחוב לתחושות הסוערות בנפש פנימה, אירה משרטטת תיאור של שיתופי פעולה שנרקמו בין פעילות, של ניסיון ליצור מרחב מכיל, חי, משתף לחוויה הרגשית הקשה מנשוא.

מנאל אבו חק במאמרה- "סולידריות التضامن "Solidarity, בוחנת את מושג הסולידריות ומפנה מבט רחב מקבוצות חוץ כלפי החברה הפלסטינית, ובה בעת ממוקד וחד, אל תוך החברה הפלסטינית בין הפריבילגים למדוכאים שבה. היא מצביעה על האופן שבו טראומת הנכבה והכיבוש הישראלי המתמשך משליכים על נפש הסובייקט הפלסטיני ועל מאבקים ופערים פנימיים ועל המכשולים בדרך לצדק ושיוויון. אבו חאק מסמנת נתיב של שחרור עבור החברה הפלסטינית, נתיב העובר דרך מה שהיא מכנה "סולידריות בונה".

ד"ר רוחמה מרטון במאמרה- "מהי סולידריות? חוצות את הא-סימטריה אל עבר מאבק משותף", מבהירה את ההבחנה שבין  אמפתיה לסולידריות, כאשר להבנתה סולידריות הנה הנכונות של הפרט לקחת  סיכונים במאבק שהוא מאמין בו שאינו בהכרח המאבק שלו או של הקולקטיב שלו. היא מדגימה את השימוש בידע על סולידריות להפלת המחיצה בינה לבין מטופל פלשתיני, קורבן עינויים, וטוענת כי יעודה הפוליטי של הסולידריות במצבי א-סימטריה הינו מאבק משותף השולל הפרדה.

ולבסוף, נגה אריאל-גלור, במאמרה- "להיות בת ברית: זוית פסיכואנליטית", מזמינה אותנו לבחון כיצד והאם ניתן לרקום ברית ברת קיימא בין מי ששייכות לקבוצה החזקה, המדכאת, למי ששייכות לקבוצה המוחלשת, המדוכאת. היא בוחנת את המכשולים בדרך להתייצבות כנה זו לצד זו כגון- "אשמה לבנה", נידוי חברתי, ויתור על עמדה פריבילגית, ומציבה מסגרת לחשיבה על התייצבות בתוך קהילה משותפת ומאבק משותף.

אנו מבקשות להודות לכל מי שלקחו חלק ביצירת הגליון הנוכחי מעבר לכותבות והעורכות, וסייעו בהתנדבות להבאתו לפרסום ולגיוס משאבים- נעמי ליפין, אילנה סיון, יעל טל-ברזילי, איציק שניבוים וד"ר רוחמה מרטון ולבית הספר לשלום- וואחת אל סאלאם ו"פסיכואקטיב" על התמיכה.  

ד"ר אסתר רפפורט   רתם זמיר    טובה בוקסבאום    אורטל לוי   ד"ר מונא כרכבי-סלאמה

كلمة التحرير / العدد الثاني

يسرنا أن نقدم لكم العدد الثاني لدورية "حوتسوت".

كان الاحتفال بإطلاق الدورية قد أقيم في 21.6.21، وفيما كانت أصوات وضوضاء أحداث مايو/أيار في إسرائيل وفلسطين والهجوم الإسرائيلي الأخير على غزة ما زالت تدوي من كل جهة. يستند بعض المقالات الواردة ضمن هذا العدد على محاضرات تم إلقاؤها في الاحتفال لتعيد إلى الأذهان تلك الفترة المزلزِلة ولتذكرنا بما قد نسرع إلى نسيانه في واقع الحياة في فضاء جغرافي تتلاحق فيه الحوادث الطارئة وأحداث العنف، وكأننا نبتعد عنها لكون النفس توّاقة إلى قليل من الراحة.

بين أيديكم أصوات وشهادات لتلك الأيام من شوارع حيفا ويافا ومن الفضاء العام ومن داخل العيادة:

منى كركبي – سلامة، وفي مقالها "الجدار الذي أسقِط: سرد حالة: معالِجة فلسطينية - منتفعة فلسطينية / حيفا، أيار 21" تسمح لضوضاء المظاهرات الصاخبة تحت نافذة العيادة بخرق الجدران، حيث تصف كركبي – سلامة علاج منتفعة فلسطينية من سكان دولة إسرائيل في مدينة حيفا، في أيام أيار تلك، وكيف أحدثت أصوات المظاهرات والتي زلزلت جدران العيادة زلزالا في نفس المعالجة أيضا و"ماتريكس" هوياتها. ومن خلال الاستناد إلى نظرية تدور حول أهمية بناء الهوية للصحة النفسية، تشارك في الرحلة التي مرت بها في طريقها إلى بلورة شخصيتها كفلسطينية مواطنة دولة  إسرائيل وتدرس علاقات النقل والنقل المضاد وميزان القوى بينها وبين متلقية العلاج.

وحين ضجت شوارع المدن المختلطة في إسرائيل، كانت حدود غزة تحترق أيضا. وتورد حنان أبو بشير في مقالها "The changing meanings of the Israeli occupation to different generations of Palestinians" شهادة من غزة، حيث لا تملك أن تنعم ولو بفترة قصيرة من الراحة، وتحلل في مقالها تحولات تجربة الاحتلال على امتداد الأجيال والأثمان النفسية الباهظة التي يدفعها أبناء شعبها.

يواصل فانون منحنا أساليب للتفكير في واقع منطقتنا العنيف الحافل بالنزاعات، حيث تقودنا إستير رابابورت في مقالها "فرانتس فانون في إسرائيل-فلسطين 2021" عبر عوالم النظرية الثاقبة لفانون ومفهوماته للاستعمار والمقاومة، إلى الواقع المعقد في إسرائيل-فلسطين داخل غرفة العلاج وخارجها عبر طرح التساؤلات حول استخدام الشيء والهيمنة البيضاء والعلاج "الفانوني".

وضمن باقي مقالات العدد تحقق الكاتبات في اللقاء بين إسرائيليين وفلسطينيين في ظل علاقات المحتل والمحتلة أرضه والمتواصلة منذ عقود:

في مقالها "Is acknowledgment (recognition) a useful perspective for psychosocial activists?" , تقوم جيسيكا بنجامين بالتأمل في الواقع السياسي والصراعات السياسية في منطقتنا مستعينة بمفاهيمها النظرية المعروفة ومن ضمنها التكاملية complementarity))، يَفعل أو من يُفعل به (doer or (done to، الثالث والثلاثية (الكون ثالثا – thirdness) والاعتراف المتبادل. وتقول بأن ثمة سببين رئيسيين يجعلان من المهم أن يتخلص الإسرائيليون من موقع الضحية لينضموا إلى الكفاح الموالي للفلسطينيين، يقوم أحدهما على أن الناس الذين ينتمون إلى المجموعة المحتلة، يمكّنهم اتخاذا موقف سياسي واضح من الخروج من التفكك والتواجه مع صدمة أخلاقية. أما السبب الثاني فهو أهمية "الاستسلام للضروري، والتي تعتبرها رديفا أقل اضطهاديةً لمبدأ الواقع لعالِم النفس فرويد.

وهناك أيضا مقالات تتناول كل من وجهة نظره ومن منظور مختلف قليلا مفهوم التضامن – ماذا يطلب ممن يرغب في الخروج من موقع الامتيازية والوقوف إلى جانب المتعرض للقمع.

تقوم إيرا كونتوروفسكي في مقالها "شهادة من يافا (مايو/أيار 2021): أفكار حول التضامن والمسؤولية والمقاومة" بمشاركة القارئ في إحساساتها وأفكارها حول أحداث يافا/"يافو" خلال شهر مايو/أيار الأخير. وبين عنف الشارع والمشاعر العاصفة في كوامن النفس ترسم وصفا لتعاونات تبلورت بين ناشطات، ومحاولة إيجاد فضاء من الاحتواء والحياة ومشاركة للتجربة العاطفية القاسية إلى حد لا يطاق. 

أما منال أبو حق في مقالها "סולידריות التضامن Solidarity" فتدرس مفهوم التضامن لتوجه نظرة لمجموعات خارجية إلى المجتمع الفلسطيني، هي نظرة رحبة وثاقبة وحادة إلى داخل المجتمع الفلسطيني بأعضائه أصحاب الامتيازات والمستضعفين، حيث تشير إلى كيفية انعكاس صدمة النكبة والاحتلال الإسرائيلي المتواصل على نفس الفرد الفلسطيني وعلى صراعات وفجوات داخلية كما على العقبات التي تعترض السبيل إلى العدالة والمساواة. وترسم أبو حق مسار تحرر للمجتمع الفلسطيني، وهو المسار الذي يمر عبر ما تسميه "التضامن البنّاء".

وتوضح د. روحاما مارتون في مقالها "ما التضامن؟ يعبرن اللا تناسق نحو صراع مشترك" التمييز بين التعاطف والتضامن، حيث ترى أن التضامن هو استعداد الفرد للمخاطرة في الصراع الذي يؤمن به وهو ليس بالضرورة صراعه أو صراع مجموعته. وتسوق مثلا على الاستفادة من معرفة التضامنَ من أجل إسقاط الحاجز الكائن بينها وبين معالج فلسطيني أصبح ضحية للتعذيب، وتقول بأن الرسالة السياسية للتضامن في حالات اللا تماثل تتمثل في صراع مشترك ينفي الفصل.

وتدعونا نوغا أريئيل غلور في مقالها "أن تكوني حليفة: نظرة نفسية تحليلية" إلى دراسة إمكانية وكيفية عقد حلف مستدام بين من ينتمين إلى المجموعة القوية والقامعة وبين من ينتمين إلى المجموعة المستضعفة، حيث تتطرق إلى العراقيل التي تعترض سبيل التكاتف الصادق، ومن ضمنها "الذنْب الأبيض" والنبذ الاجتماعي والتخلي عن موقع امتيازي، كما تضع إطارا للتفكير في التجمع داخل مجتمع مشترك وصراع مشترك.

وختاما نشكر كل من شاركن في تحرير العدد الحالي إضافة إلى المؤلفات والمحررات، وتطوعن بالمساعدة في إعداده للنشر وتجنيد الموارد، وهن نعومي ليبين وإيلانا سيفان وياعيل تال-برزيلاي وروحاما مارتون، وايتسيك شنيبويم كما نشكر مدرسة السلام "واحة السلام" و"بسيخوأكتيف" على ما قدماه من دعم.

د. إستير رابابورت   روتم زمير   توڤا بوكسباوم   أورتال ليڤي   د. منى كركبي- سلامة